“A long, long time ago …” και συγκεκριμένα πριν 50 ακριβώς χρόνια, τον Οκτώβριο του 1971, κυκλοφόρησε ένα τραγούδι που έμελλε να γράψει ιστορία! Ένα τραγούδι που ξεχώρισε απ’ την αρχή για την ωραία folk μελωδία του, για την εκφραστική ερμηνεία του, για την απέριττη ενορχήστρωσή του, μα -πάνω απ’ όλα- για τη χειμαρρώδη αφήγηση των στίχων του. Ένα τραγούδι που περιγράφει, με τρόπο ποιητικό, τις κοινωνικές αναταράξεις της Αμερικής και το ξεθώριασμα του «αμερικάνικου ονείρου», μέσα από τις ραγδαίες μεταλλάξεις του rock ‘n’ roll από την αθώα δεκαετία του ’50 στην έντονα πολιτικοποιημένη δεκαετία του ’60 και στην ηδονιστική δεκαετία του ’70. Μιλάμε φυσικά για το “American Pie”!
Το “American Pie” ανοίγει το ομώνυμο άλμπουμ του Νεοϋορκέζου folk συνθέτη και τραγουδιστή Don McLean, ο οποίος δεν είχε κατορθώσει έως τότε να κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του στο μουσικό στερέωμα, παρόλο που, όντας γεννημένος το 1945, είχε ζήσει από κοντά την άνθηση της folk μουσικής στη δεκαετία του ’60, με κύριο εκπρόσωπο βεβαίως τον Bob Dylan. Μόλις έναν χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 1970, ο Don McLean είχε κυκλοφορήσει το πρώτο του άλμπουμ, με τίτλο Tapestry (καμία σχέση με το ομώνυμο άλμπουμ της Carole King). Μέσα απ’ αυτό, βγήκαν δύο αξιοσημείωτα τραγούδια, το “Castles in the Air” και το “And I Love You So”, τίποτα όμως δεν προμήνυε αυτό που επρόκειτο να ακολουθήσει.
Όπως δηλώνει ο ίδιος ο McLean, το τραγούδι “American Pie” -αλλά και όλο το άλμπουμ- είναι αφιερωμένο στον Buddy Holly, στο μεγάλο αυτό ταλέντο του rock ‘n’ roll, που χάθηκε τόσο πρόωρα, μόλις 22 χρονών, εξαιτίας αεροπορικού δυστυχήματος. Παρά τη μικρή του ηλικία, ο Buddy Holly είχε γράψει ήδη ανεξίτηλα το όνομά του στην ιστορία του ροκ, έχοντας κυκλοφορήσει τρία επιτυχημένα άλμπουμ, που περιείχαν διαχρονικές επιτυχίες, όπως “Peggy Sue”, "That'll Be the Day", “Everyday”, “Oh Boy”, και άλλα. Μαζί του χάθηκαν δύο ακόμα αστέρια του rock ‘n’ roll, ο 17χρονος Ritchie Valens (ερμηνευτής του “La Bamba” και του “Donna”) και ο 28χρονος Big Bopper, γνωστός για την επιτυχία του “Chantilly Lace”. Οι τρεις τους ναύλωσαν ένα μικρό ιδιωτικό αεροπλάνο για να πάνε μια ώρα νωρίτερα στα σπίτια τους, στο διάλειμμα μιας περιοδείας. Οι καιρικές συνθήκες όμως ήταν άθλιες, το αεροπλάνο ακατάλληλο και ο πιλότος ανεκπαίδευτος για τέτοιες συνθήκες, με αποτέλεσμα τη συντριβή του αεροπλάνου και τον ακαριαίο θάνατο όλων των επιβαινόντων. Το ημερολόγιο έδειχνε 3 Φεβρουαρίου 1959 και η ημέρα αυτή, χάρη στους στίχους του Don McLean, έμεινε στην ιστορία ως «η ημέρα που πέθανε η μουσική» (The Day the Music Died).
Ξεκινώντας από αυτήν την τραγωδία, ο Don McLean γράφει ένα τραγούδι-ποταμό, ένα έπος κυριολεκτικά, το οποίο, άλλοτε ολοφάνερα, άλλοτε «κρυπτογραφικά», περιγράφει την εξέλιξη της ροκ σκηνής στην Αμερική και, μέσω αυτής, την κοινωνική εξέλιξη, που επέφερε το θάνατο του «αμερικάνικου ονείρου» (Bye Bye Miss American Pie). Κι όταν λέμε τραγούδι-ποταμό», εννοούμε 12 στροφές (κουπλέ), συν το ρεφρέν, που επαναλαμβάνεται 7 φορές, μας κάνουν 8,5 λεπτά τραγούδι, κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή, καθώς έκανε προβληματική την αναμετάδοσή του από το ραδιόφωνο. Ήταν όμως αδύνατον να το περιορίσεις, αφού κάθε στροφή είχε τη σημασία της!
Είπαμε και πιο πριν, κάποιες στροφές γίνονται αμέσως κατανοητές, κάποιες άλλες αφήνουν πολλά περιθώρια ερμηνείας, κάτι που προσθέτει στη γοητεία και τη μυθολογία του τραγουδιού. Οι πρώτοι στίχοι είναι σαφείς: “A long, long time ago, I can still remember how that music used to make me smile”. Ο Don McLean αναφέρεται στην αθωότητα των 50s, όπου η μουσική ήταν διασκεδαστική και «τον έκανε να χαμογελά». Κι αμέσως μετά, αναφέρεται στην τραγωδία του Φεβρουαρίου, την οποία την έζησε από πρώτο χέρι, αφού 13χρονο παιδί τότε, μοίραζε τις εφημερίδες στη γειτονιά του κι έτσι, καθώς δίπλωνε τις εφημερίδες, διάβασε πρωί-πρωί τα πρωτοσέλιδα και «κάτι τον άγγιξε βαθιά μέσα του». Αυτές τις δύο πρώτες στροφές, ο McLean τις ερμηνεύει μελαγχολικά, μόνο με τη συνοδεία πιάνου. Στη συνέχεια, αυξάνει λίγο το ρυθμό για το νοσταλγικό ρεφρέν και μετά ακόμα περισσότερο, καθώς το rock ‘n’ roll έχει πια καθιερώσει το up beat. Μάλιστα, για να φανεί ακόμα καλύτερα αυτή η εξέλιξη, το τραγούδι ξεκινάει μονοφωνικά και συνεχίζεται stereo.
Οι επόμενες στροφές λοιπόν, μέσα από τις οποίες παρακολουθούμε τη μεταστροφή από τα χορευτικά ροκάκια στις folk μπαλάντες του Dylan κι από κει στους Beatles και το “British Invasion”, στην ψυχεδέλεια και στο hard rock, είναι γεμάτες συμβολισμούς και αλληγορικές περιγραφές, που -όλα αυτά τα 50 χρόνια- έτυχαν πολλών ερμηνειών, που έφταναν και σε υπερβολές και ανακρίβειες. Ο Don McLean, φρόνιμα ποιώντας, συντήρησε αυτόν τον μύθο, λέγοντας απλά-απλά, ότι οι στίχοι του δεν είναι τίποτε άλλο παρά ποίηση, την οποία ο καθένας μπορεί (και πρέπει) να την αντιλαμβάνεται όπως θέλει. Σε κάποια στιγμή μάλιστα, που φαίνεται ότι τον ζόρισαν να πει τι σημαίνει τελικά το “American Pie”, απάντησε με χιούμορ: «Σημαίνει ότι δεν θα χρειαστεί να δουλέψω ποτέ ξανά»!
Ας φέρουμε μερικά παραδείγματα διαφορετικών ερμηνειών των στίχων, για να πάρετε μια ιδέα για τι μιλάμε:
Στο στίχο που λέει “And while the king was looking down, the jester stole his thorny crown”, είναι πλέον κοινή πεποίθηση ότι αναφέρεται στον Elvis Presley (the king), που του πήρε τα πρωτεία ο Bob Dylan, ο οποίος αναφέρεται ως “jester”, μια λέξη που, μαζί με τα συνώνυμά της “joker” και “clown”, τη βρίσκουμε συχνά στους στίχους του Dylan. Επειδή όμως, στην ίδια στροφή γίνεται αναφορά στους “King and Queen”, κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο “King” είναι ο Pete Seeger και “Queen” η Joan Baez (οι βασιλιάδες δηλαδή της folk σκηνής, πριν τον Dylan).
Λίγο πιο κάτω, λένε οι στίχοι: “And while Lenin read a book on Marx”. Άλλες ερμηνείες εδώ! Κάποιοι νομίζουν ότι μιλάει στ’ αλήθεια για τον Λένιν, κάποιοι ότι εννοεί τον Lennon. Άλλοι θεωρούν ότι μιλάει για τον Karl Marx, άλλοι για τον Groucho Marx!
Σε άλλα σημεία, πάλι, υπάρχει ομοφωνία: Το “Helter skelter in a summer swelter” αναφέρεται στους φόνους του Charles Manson, το “While sergeants played a marching tune” στους Beatles, το “I met a girl who sang the blues” στην Janis Joplin και το “Jack be nimble, Jack be quick, Jack Flash sat on a candlestick” αναφέρεται αναμφίβολα στους Rolling Stones και το τραγούδι τους Jumping Jack Flash.
Τέλος, τιμής ένεκεν για τον Αλέξανδρο Ριχάρδο, να αναφέρουμε ότι ο στίχος “The birds flew off with a fallout shelter, eight miles high and falling fast” αναφέρεται σαφώς στους Byrds και την επιτυχία τους "Eight Miles High". (Το «τιμής ένεκεν» προκύπτει από μια ραδιοφωνική εκπομπή του Α.Ρ. που είχε ως τίτλο μια άλλη επιτυχία των Byrds, το "So You Want to Be a Rock 'n' Roll Star").
Αν κάποιος ενδιαφέρεται για μια αναλυτική ερμηνεία του συνόλου των στίχων, υπάρχει ένα πολύ κατατοπιστικό άρθρο του BBC στη διεύθυνση: https://www.bbc.com/news/magazine-32196117
Όποια και να ‘ναι η ερμηνεία των στίχων, το γεγονός είναι ότι το “American Pie” γνώρισε επιτυχία αμέσως μόλις ακούστηκε στα ραδιόφωνα, παρά την ασυνήθιστα μεγάλη διάρκειά του. Ήταν μάλιστα το πρώτο Νο 1 των charts, που είχε τέτοια διάρκεια! Λέγεται ότι οι DJs αντιδρούσαν στην αρχή, όντας ασυνήθιστοι σε τόσο μακρύ τραγούδι, στη συνέχεια όμως το αγάπησαν, αφού τους έδινε την ευκαιρία ενός άνετου διαλείμματος! Το τραγούδι μπήκε στα charts τον Ιανουάριο του 1972 και έμεινε στην κορυφή 4 εβδομάδες, ενώ το ομώνυμο άλμπουμ 7 εβδομάδες.
Πώς γράφτηκε όμως αυτό το έπος; Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος ο McLean: «Ξεκίνησα με την πρώτη στροφή, την οποία ολοκλήρωσα με μια ανάσα, ως εκεί που λέει “the day the music died”. Ούτε που ξέρω πώς μου ήρθε αυτή η έμπνευση. Σκέφτηκα όμως ότι έχω κάτι πολύ καλό στα χέρια μου και πρέπει να το συνεχίσω. Το έγραψα λοιπόν σ’ ένα κασετόφωνο, μελωδία και στίχους μαζί, δεν τα γράφω ποτέ χωριστά. Επειδή όμως είχα ήδη ένα αργό κομμάτι για το άλμπουμ που ετοίμαζα (ΣΣ: το “Vincent”), έγραψα το χαρούμενο ρεφρέν, για να ανεβάσω τον ρυθμό. Στη συνέχεια, έγραψα τις υπόλοιπες στροφές, μια κι έξω!».
Κυκλοφορούν διάφοροι αστικοί μύθοι για το μέρος, όπου έγραψε το τραγούδι ο McLean. Είναι μάλιστα ένα μπαρ, το Tin and Lint, στο Saratoga Springs της Νέας Υόρκης, που έχει τοποθετήσει αναμνηστική πλάκα επάνω σ’ ένα τραπέζι, στο οποίο υποτίθεται ότι ο Don McLean έγραψε το τραγούδι πάνω σε κάτι χαρτοπετσέτες! Το ωραίο είναι, ότι και το απέναντι Caffe Lena διαδίδει ότι εκεί το πρωτοτραγούδησε ο McLean. Ο ίδιος όμως διαψεύδει κατηγορηματικά αυτές τις ιστορίες.
Η ΔΙΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ MADONNA
Οι ιδιομορφίες του τραγουδιού, αλλά και η απόλυτη ταύτισή του με τον Don McLean, δεν επέτρεψαν την ερμηνεία του από άλλους καλλιτέχνες, στη διάρκεια της 50χρονης ζωής του. Μόνη εξαίρεση η Madonna, η οποία κυκλοφόρησε το 2000 μια dance-pop εκδοχή του τραγουδιού, διάρκειας 4,5 λεπτών, σχεδόν τη μισή δηλαδή του original. Και επειδή ό,τι τραγούδι και να έλεγε τότε η Madonna γινόταν χρυσάφι (κάτι σαν τον Μίδα), το τραγουδάκι πήγε στο Νο 1 πολλών ευρωπαϊκών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Μεγάλη Βρετανία! Αλλά και στις ΗΠΑ, όπου οι συναισθηματικοί δεσμοί με το “American Pie” είναι ισχυρότεροι, είχε επίσης μια αναπάντεχα καλή πορεία στα charts! Χρόνια αργότερα, το 2007, σε μια ψηφοφορία του BBC, ψηφίστηκε ως η χειρότερη διασκευή τραγουδιού ever (!), αλλά το κακό είχε ήδη συντελεστεί. Βέβαια, ο (και καλός επιχειρηματίας) Don McLean δεν το βλέπει καθόλου έτσι: «Έχω δεχτεί πολλά δώρα απ’ τον Θεό, τώρα δέχτηκα κι ένα δώρο από μια θεά»!
TRIVIA
- Ο Don McLean πήρε δίπλωμα διοίκησης επιχειρήσεων, παρακολουθώντας νυχτερινό κολλέγιο. Ίσως να οφείλεται και σε αυτό η τόσο κερδοφόρα διαχείριση του “American Pie” μέχρι και σήμερα.
- Τα χειρόγραφα του τραγουδιού (16 σελίδες) πουλήθηκαν σε πλειστηριασμό του Christie’s, το 2015, για $ 1.200.000!
- Η Chevrolet, εκμεταλλευόμενη το στίχο “brought my Chevy to the levee”, έχει στηρίξει συχνά τις διαφημιστικές της καμπάνιες στο “American Pie”. Το αστείο της υπόθεσης είναι, ότι ο Don McLean δεν είχε ποτέ του Chevrolet. Προτιμούσε τις Mercedes και BMW.
- Το περιοδικό Rolling Stone επεφύλαξε μια πολύ μέτρια κριτική για το τραγούδι και επέμεινε πεισματικά σ’ αυτή την άποψη! Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αφιέρωσε ποτέ του ένα εξώφυλλο στον Don McLean!
- Το “American Pie” συμπληρώνει την πρώτη πεντάδα των 365 σπουδαιότερων τραγουδιών του 20ου αιώνα, σύμφωνα με τον κατάλογο που κατάρτισαν τα ιδρύματα “Recording Industry Association of America” και “National Endowment for the Arts”. Τα πρώτα τέσσερα είναι τα “Respect,” “This Land Is Your Land,” “White Christmas” και “Over the Rainbow". Μάλλον λοιπόν για τα «365 σπουδαιότερα αμερικάνικα τραγούδια» θα έπρεπε να μιλάμε, αλλά τι να κάνουμε; Γιάννης κερνάει, Γιάννης πίνει.
ΔΙΚΑΙΟΠΟΛΙΣ
29/11/21
Δημοσίευση σχολίου